Мае тодыны кулэ вуоно билингвалэн анай-атаезлы

    Фото зеленый воздушный шар с надписью билингва, два языка - пара

    Малпаськоды гинэ ай яке возьмаськоды ни ке билингва нылпиез

    • 1. Вераське вуоно атай луонэныз но семьядылы тупась билингва нылпиез будэтон модель быръе
      OPOL (One Person One Language) – «одӥг анай-атай – одӥг кыл».
      MLAH (Minority Language at Home) – анаез но, атаез но одӥг кылын верасько, нош школаын яке нылпи садын нылпи кыкетӥ кылэз дышетэ – улонкотырлэсь кылзэ.
      Сыӵе МОДЕЛЬ, куке гуртын кык пӧртэм кыл чузъяське – анайлэн кылыз но атайлэн кылыз, нош гуртлэсь палэнын, улонкотырын – куинетӥ кыл.
    • 2. Картэныды вордӥськоно нылпиды кыккылъем луэмезлэн умой палъёсыз сярысь вераське, эшъёсызлэсь (трослы) висъяськемез сярысь, ассэ котыр дуннеын но, ужын но умойгес воземез сярысь: малы ке шуоно огдыре кык кылын вераськыны быгатон йырвимлэсь ужамзэ пайдагес каре, нылпи огдыре кык культураез дышетэ, соослэсь узыр сям-йылолъёссэс, историзэс, чеберлыко литературазэс, крезьгуро дуннезэс но мукетсэ.
    • 3. Билингва нылпиеныды али ик удмурт кылын вераськыны кутске. Нылпи вордӥськемезлэсь азьло ик анай кылызлэсь куарагур ласянь аспӧртэмлыкъёссэ валаны кутске. Кызьы тодмо, нылпи анаезлэн кӧтаз ик куинетӥ-ньылетӥ толэзяз ини кылэз дышетыны но анайлэсь куаразэ тодманы кутске.
    • 4. Эскере, кыкты ик – анай но, атай но – быръем модельдыя радызъя ужаны но юн кыл эсэпъёсты пуктыны дасесь шуыса: «Одӥг анай-атай – одӥг кыл» модель бырйыкуды, анай «анайлэн кылыныз» гинэ вераське, нош атай – «атайлэн кылыныз» гинэ. Ӟуч но удмурт кылэз сураны уг яра! Вазь кылдытэм кыккылолык (билингвизм) нылпилэсь котыр ласянь ӟеч радъям (гармоничной) улоназ анаеныз но атаеныз пӧртэм кылъёсын вераськемзэ кулэ каре.
    • 5. Ӟучсэ но, удмуртсэ но ӵыжы-выжыоссэ кыккылъем (билингва) нылпи вордӥськемлы дасялэ. Удмурт/Ӟуч песянай-песятайёсызлы, мукет ӵыжы-выжыосызлы но ивортэ. Валэктэ соослы, вуоно билингвалы соосын но кусып возьыны туж кулэ луоз шуыса, вералэ,нылпиен туэ Skype яке WhatsApp/Viber пыр но вераськыны луэ ни шуыса. Вералэ, сыӵе герӟет нылпилы кылэз дышетыны муг сётоз шуыса, малы ке шуоно со кылын песятаез-песянаез но, агаез-апаез но верасько.
    • 6. Удмурт эшъёсты пӧлысь юрттӥсьёс утчалэ. Шедьтэ сыӵе адямиосыз, кудъёсыз нылпидылэн улоназ удмурт кыллэсь рользэ кужмоятыны юрттозы. Вераське матысь адямиосыныды, тӥляд ӝоген нылпиды вордӥськоз но тӥляд потэ вал, со удмурт кылын умой мед вераськоз шуыса. Азьло ик удмурт кылын вераськись эшъёсыныды кенешыса, соослэсь удмурт кыллэсь интызэ юнматон понна юрттэт куре. Мед соос нылпидылэн вордӥськем дырысеныз соин удмурт кылын гинэ вераськозы, удмурт кылэз ӟучен ноку но суратэк, озьы соос сыӵе югдур кылдытъялозы, куке нылпи вераськоназ одно ик удмурт кылзэ кутоно луоз.
    • 7. Артэ улӥсь мукет кыккылъем (билингва) нылпиосын семьяос сярысь ивортодэт люканы кутске, нылпи шудон интыосын, кафеосын люкаськись билингва нылпиосын анайёс сярысь, удмурт кылын ортчытъяськись кружокъёс, шутэтскон нуналъёсы радъяськись пумиськонъёс сярысь. Нылпилы котырысьтыз удмурт кылын вераськись адямиосыз адӟыны кулэ, со кадь ик нылпиосын кусып возьыны кулэ: соку нылпи адӟоз, удмурт кыл – со «нылкышноослэн» но «бадӟымъёслэн» кылзы гинэ ӧвӧл шуыса
    • 8. Нуналлы быдэ ужаны дасяське, нырысь ик, ас бордады ужаны. Нылпилэсь кыккылолыксэ (билингвизмзэ) азинтон – со анайлэн но (тужгес но анайлэн), атайлэн но ужез. Тыршытэк, анай-атайлэсь кужымзэс понытэк, нылпиослэн кылзы ас понназ уг азинскы. Соин али ик ини, секытэн дыръяды:
      — асьтэлы «агай-вынъёс» (тӥ кадь ик малпаськись адямиос) утчалэ (тодмо анай-атайёсты, ӵыжы-выжыосты пӧлысь, удмурт яке кыккылолыко семьяос пӧлысь),
      — билингваослэн анай-атаенызы кусып юнматэ, юанъёс сётъяса, соослэсь адӟем каре,
      — мерлыко вотэсысь анайёс понна кылдытэм огазеяськонъёсы (группаосы) пырелэ, кудъёсаз нылпи кыккылолык (билингвизм) сярысь вераськон мынэ,
      — билингвизм сярысь статьяос но книгаос лыдӟелэ.
    • 9. Али ик ини пособиос, удмурт кылын нылпи книгаос дасяса, гуртады библиотека кылдытэ: нылпиеныды анай кылыныды туж трос вераськиды ке но, билингвалэсь удмурт кылзэ азинтон понна анайлэн вераськемез гинэ тырмыт ӧвӧл.
    • 10. Тодады возе, билингваез (кыккылъем нылпиез) будэтон – 100 метре бызьылон ӧвӧл, со – марафон!

    Лариса Широбокова (PhD)
    билингва (кыккылолыко) нылпиослы ӟуч кылэз дышетӥсь
    англи кылэз дышетӥсь (Magic Teacher Hocus&Lotus)
    Рим, Италия

    Берыктӥз Александр Егоров (канд. филол. наук)